W ciągu stulecia średnia temperatura września wzrosła w Warszawie z około 13,5°C do nieco ponad 14°C, a więc ocieplenie września nie sięga w tym okresie 1 stopnia i jest wyraźnie mniejsze od sierpniowego. Tendencja wzrostowa datuje się od drugiej połowy lat 1990-tych, jednak średnia ruchoma 5-letnia dopiero od kilku lat przekracza najwyższą wartość z XX stulecia. Można by rzec, że wrzesień „ociąga się” z ociepleniem. 

Dane PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Najzimniejsze wrześnie w ostatnim stuleciu przypadają na lata 1931 i 1996 (10,9°C). Ten drugi jest (jak dotąd) ostatnim z kategorii skrajnie zimnych, gdyż później żaden wrzesień nie miał średniej temperatury poniżej 12-stu stopni.

Najcieplejsze wrześnie przypadają na lata 1942 i 2016 (16,5°C).

VarsoviaKlimat.pl

Poniższy wykres (1) najwyższych temperatur maksymalnych lutego ukazuje, że aż do końca XIX wieku uśrednione wartości najwyższej odnotowanej w lutym temperatury utrzymywały się w granicach 5-8 stopni. Potem nieco wzrosły i ustabilizowały się na poziomie 6-9 stopni aż do lat 1980-tych. Obecne granice to 9-12 stopni. Najwyższe maximum sięgnęło 18,3°C (2021). Tylko w latach 1929 i 1963 wszystkie dni lutego były mroźne.
Imponująca wartość 17,2°C z roku 1990 została pokonana w 2021. A jednak ten ostatni rekord ciepła szybko zbladł, gdy 1 stycznia 2023 roku w stolicy zanotowano 18,9°C. W tej sytuacji nie można wykluczyć osiągnięcia w lutym 20 stopni ciepła w nieodległej przyszłości.

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM-PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

W przeciwieństwie do stycznia, w którym dodatnia najniższa Tmax pojawia się dopiero w roku 1975, w lutym taka sytuacja miała miejsce już w roku 1843 (wykres 2). Później zdarzało się to bardzo rzadko, ale jednak się zdarzało; kolejno w latach 1861, 1914, 1925, 1943, 1961, 1974, 1989, 1990, 1995, 2000 (Tmax 0,0°C), 2002, 2016, 2020, 2022, 2024. Coraz częściej występują u nas lute bez całodobowego mrozu.
Najniższa wartość Tmax w przedstawionym okresie to mrożące krew w żyłach -24,5°C z roku 1929. To jednak wyjątkowe wydarzenie, najbardziej doń zbliżona wartość przypada na rok 1870 (-22,8°C). Dziś trudno sobie wyobrazić dzień z podobną Tmax w Warszawie, jednak na 100% nie można go wykluczyć; co się raz zdarzyło w pogodzie, może się powtórzyć.

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM-PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto (3) uśrednione najwyższe Tmax lutego w ujęciu dekadowym. Z obecnej dekady minęły dotąd tylko cztery lute, a jednak ich średnia robi wrażenie.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM-PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Porównanie powyższych informacji z analogicznymi dotyczącymi stycznia wykazuje, że wbrew rozpowszechnionej u nas opinii, to styczeń jest (w uśrednieniu) najzimniejszym miesiącem roku, a nie luty.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie (1), w ciągu ponad półtora stulecia średnia temperatura lipca wzrosła w Warszawie z ok. 18,3°C do ok. 19,2°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 1 stopień. Najcieplejszym w tym okresie jest lipiec 2006 (23,1°C), najchłodniejszym – 1844 (15,1°C). Bardzo podobny do tego ostatniego jest historycznie nam bliższy z roku 1979 (15,3°C), który wielu jeszcze pamięta; a jednak dziś taki lipiec jest trudny do wyobrażenia. W obecnym roku 2024 nawet maj ma znacznie wyższą odeń temperaturę  (17,4°C).

W okresie 1841-2000 (160 lat) tylko dwa lipce osiągnęły/przekroczyły poziom 21 stopni (w latach 1865, 1994); w latach 2001-2024 (24 lata) tak ciepłych lipców jest 9 (2001, 2002, 2006, 2010, 2012, 2014, 2018, 2021, 2024). Innymi słowy, w tym pierwszym czasie udział takich lipców wynosi 1,25%, a w tym drugim – 37,5%. Lipiec z XXI wieku ma mało wspólnego termicznie z lipcami XIX-XX stuleci.

Wykres 1.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Do lat 1970-tych mieliśmy do czynienia z tendencją wręcz spadkową w zakresie ciepłoty lipcowej. Ale od dekady 1980-tych ten miesiąc ociepla się. Ostatnim (jak dotąd) lipcem z mojej kategorii skrajnie chłodnych (Tśr < 17,0°C) jest z roku 2000 (16,8°C). W skali czasowej powyższego wykresu widać, że w obecnym stuleciu właściwie żaden lipiec nie kwalifikuje się jako chłodny; najniższą temperaturę ma ten z roku 2004 (18,0°C). Jednak trudno go uznać za skrajnie chłodny, skoro aż do końca XX wieku wiele lipców jest odeń zimniejszych.

Wzrasta w lipcu udział dni gorąco-upalnych (Tmax ≥ 25,0°C), od ok. 11,5 do ok. 14-stu (wykres 2).

Wykres 2.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Chłodne, a właściwie zimne lipcowe noce (Tmin < 10,0C), niegdyś mające poważny udział (średnio co trzecia-czwarta w miesiącu) stają się rzadkością. Za to noce zdecydowanie ciepłe (Tmin ≥ 15,0°C) wystrzeliły w górę i obecnie mocno dominują. Poniższy wykres (3) ukazuje rewolucję jaka się dokonuje od lat 1990-tych.

Wykres 3.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

VarsoviaKlimat.pl

Czy Boże Narodzenie powinno być mroźne? Wiekową tendencją temperatury w dniu Bożego Narodzenia jest wzrost (zob. poniższy wykres). Dzień ten bywa coraz łagodniejszy; w roku 2009 temperatura po raz pierwszy w omawianym okresie osiągnęła wartość dwucyfrową ponad zerem. Trzeba jednak zauważyć, że najmroźniejszy dzień (Tmax -13,8°C) był w roku 2002, czyli już w XXI wieku, gdy ocieplenie klimatycznie znacznie przyspieszało. To jeden z wielu dowodów, że proces ten nie oznacza całkowitego zaniku ekstremalnie niskich temperatur, jednak są one coraz rzadsze, a jak już się pojawiają, to trwają krócej niż dawniej. W latach 2003-2020 trwała niemal nieprzerwana seria łagodnych lub bardzo łagodnych dni BN; ostatnio mróz w tym dniu panował w roku 2007. Może czas najwyższy, aby mróz się znowu pojawił? Może tak będzie w tym grudniu?

Dane TNW / PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl. Seria pierwotna.

Jednak nawet jeśli tak się stanie, to widać, że mroźne „białe” święta Bożego Narodzenia są coraz rzadsze w Warszawie.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu ponad stulecia średnia temperatura września wzrosła w Warszawie z ok. 13,5°C do ok. 14,1°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o około 0,6 stopnia, mniejszą niż dla miesięcy letnich. Można rzec, że jak do tej pory wrzesień jest miesiącem który ociepla się niechętnie.

Najcieplejszymi w tym okresie są wrześnie 1942 i 2016 (16,5°C), najchłodniejszym – 1912 (9,6°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Współczesny trend wzrostowy zaczął się w połowie lat 1990-tych, przy czym opiera się nie tyle na ekstremalnie ciepłych miesiącach, co na rzadszym występowaniu (a właściwie zaniku) skrajnie chłodnych. Ostatnim z tej kategorii (w mojej klasyfikacji Tśr<12,0°C) jest wrzesień 1996. Najcieplejszy zaś wrzesień XXI stulecia tylko wyrównał rekordową wartość dla przedstawionego okresu (16,5°C z roku 1942). Moim zdaniem można się spodziewać skrajnie, a być może rekordowo ciepłego września w najbliższej (kilkuletniej) przyszłości.

Dla 30-lecia 1971-2000 dolna granica normy dla września to 12,9°C. W obecnym stuleciu miesiące miały niższe wartości w latach 2001, 2010, 2013 i 2022, jednak największe ujemne odchylenie (-0,4°C w 2001) nie jest duże.

VarsoviaKlimat.pl

Poniższy wykres (1) najwyższych temperatur maksymalnych września ukazuje tendencję wzrostową tego parametru od ok. 26,2°C do ok. 27°C.
Najwyższą wartością w tym okresie jest 34,5°C (2015), najniższą – zaledwie 20,0°C (1912). W obecnym stuleciu najniższą wykazuje (jak dotąd) wrzesień 2001 (21,2°C). Bardzo skromnie wypada też niedawny wrzesień 2022 (22,8°C), jednak w obu następnych wystąpił upał.

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Poniższy wykres (2) ukazuje najniższe Tmax września, trend wykazuje wzrost od ok. 11,2°C do ok. 12,3°C. Najwyższa wartość w przedstawionym okresie to 17,4°C (rok 2023), najniższa to 5,4°C (1936). Najniższa wartość w XXI stuleciu to 6,3°C (2010).

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto (3) uśrednione najwyższe Tmax września w ujęciu dekadowym (z dekady obecnej minęły dotąd tylko cztery wrześnie). Wszystkie trzy parametry idą w górę, jednak ten wzrost zaznacza się dopiero w XXI stuleciu i nie jest silnie wyrażony.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna/homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie (1), w ciągu ponad półtora stulecia średnia temperatura września wzrosła w Warszawie z ok. 13°C do ok. 14,4°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 1,4 stopnia. Najcieplejszymi w tym okresie są wrześnie 2023 i 2024 (18,6°C), najchłodniejszym – 1912 (9,6°C).

Wykres 1.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Jak widać, ostatnie dwa wrześnie należą do innej kategorii niż wszystkie wcześniejsze; są regularnie letnie nie tylko w znaczeniu astronomicznym. Ostatnim (jak dotąd) wrzesień z kategorii skrajnie zimnych przypada na rok 1996 (10,9°C). Najzimniejszy miesiąc XXI wieku wystąpił w roku 2001 (12,5°C), jednak warto zauważyć, że w roku 2022 był niemal równie chłodny (12,7°C).
Udział dni ciepło-gorąco-upalnych (Tmax ≥ 20,0°C), wzrosła średnio od prawie 10-ciu do ok. 12-stu (wykres 2), atoli wyraźny wzrost zaznacza się dopiero w ostatnich kilkunastu latach (liczba takich dni jest jednak istotnie zmienna). Rekord w tej kategorii przypada na wrzesień 2023, który ma aż 28 takich dni. Najmniej przypada na lata 1894, 1912, 1941, 1978, 1986, 1990, a mianowicie 1. Zgadza się: w tych latach we wrześniu bywał tylko jeden dzień ciepły.

Wykres 2.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Jak widać na poniższym wykresie (3), średnie liczby ciepłych nocy wrześniowych (Tmin ≥ 10,0°C) od zakończenia Małej Epoki Lodowej (w połowie XIX wieku) aż do dekady 1991-2000 wahały się, jednak nie można mówić o tendencji wzrostowej za cały ten okres. A jednak – podobnie jak w przypadku wielu innych parametrów ciepłoty klimatycznej – sytuacja uległa zmianie w obecnym stuleciu. Od kilkunastu lat takie noce przeważają. A nocy zdecydowanie zimnych jest coraz mniej.

Wykres 3.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

W podsumowaniu można stwierdzić, że temperatura dwóch ostatnich wrześni – 2023 i 2024 – oznacza istną rewolucję termiczną dla tego miesiąca, który wkroczył na drogę do dołączenia do klimatycznego sezonu letniego. Czy ta zmiana będzie trwała, przyszłość pokaże.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu ponad stulecia średnia temperatura listopada wzrosła w Warszawie z ok. 1,9°C do ok. 4,2°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o około 2,3 stopni, większą niż dla października. Mimo to, rekordowo ciepły miesiąc przypadł prawie 100 lat temu.
Najcieplejszym w tym okresie jest listopad 1926 (7,6°C), najzimniejszym: 1919 (-3,5°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Trwający do chwili obecnej trend wzrostowy ma swoje początki już w latach 1920-tych; jednak przez szereg dekad był słabo zauważalny. Ostatni (jak dotąd) listopad o wyraźnie zimowym charakterze (-1,7°C) przypada na rok 1998. (Podobna ewolucja dotyczy października). Faza nieco wyraźniejszego ocieplenia zaczęła się w dekadzie lat 1990-tych, a w XXI stuleciu nastąpiło jego nasilenie (najcieplejszy listopad nowego stulecia 6,3°C w roku 2019). Jednak w XXI wieku żaden listopad (jak dotąd) nie osiągnął wartości nie tylko tej najwyższej z roku 1926, lecz także tej z 1963 (6,6°C).
Tak jak w przypadku października, także dla listopada spodziewam się pokonania rekordu ciepła z 1926 roku w nieodległej przyszłości (najbliższych kilku lat).

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu ponad stulecia średnia temperatura czerwca wzrosła w Warszawie z ok. 16,1°C do ok. 17,6°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 1,5 stopnia, istotnie większą od majowej (ok. 0,7 st.). Najcieplejszym w tym okresie jest czerwiec 2019 (22,7°C), najchłodniejszym – 1923 (12,5°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatnim (jak dotąd) czerwcem z mojej kategorii skrajnie chłodnych (Tśr<15,0°C) jest ten z roku 1984 (14,8°C). W latach 2006-2022 tylko dwa czerwce – z lat 2009 i 2014 –  kwalifikują się jako chłodne, i to jedynie w odniesieniu do wysokiej średniej z okresu referencyjnego 1991-2020. Wszystkie pozostałe są w normie lub odeń cieplejsze.

Szokująco wysoka jest wartość czerwca 2019 roku (22,7°C). W stosunku do wszystkich poprzednich jest on z innej, cieplejszej strefy klimatycznej. W latach 1881-2018 najcieplejszy czerwiec (roku 1889) miał tylko 20,0°C!

Do początków dekady lat 1990-tych trudno było w ogóle mówić o ociepleniu czerwca; miesiąc ten wręcz odstawał „in minus” od ogólnego trendu ocieplenia. Potem zaczęło się „odrabianie strat”, jednak istną rewolucję przyniosło bezprecendensowo ciepłe siedmiolecie 2016-2022.

Średnia temperatura czerwca tegoż siedmiolecia wynosi 20,0°C. Średnia z 30-lecia 1991-2020 to tylko 17,7°C; dawniejsze wartości są jeszcze niższe. Przykładowo, dla lat 1961-1990 to 16,7°C. Różnica między tymże okresem a ostatnim 7-leciem wynosi więc aż 3,3°C.

To bardzo poważna różnica, oznaczająca jakby zaimportowanie do Warszawy czerwca z innej, cieplejszej strefy klimatycznej. Aby unaocznić jak duża jest to zmiana, można dokonać przykładowego porównania Warszawy do fińskich Helsinek, położonych (w linii prostej) 900 km na północ od Warszawy. Średnia temperatura czerwca w okresie 1991-2020 w stolicy Finlandii wynosi 15°C, czyli jest niższa od warszawskiej o 2,7 stopni. Inne porównanie: średnia temperatura czerwca 20 stopni aż do okresu referencyjnego 1981-2010 była normalna dla Budapesztu.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu, w przedstawionym okresie 1841-2024 średnia temperatura stycznia (wykres 1) wzrosła w Warszawie z ok. -4,8°C do ok. -1,8°C. Najcieplejszym w tym okresie jest styczeń 2007 (3,7°C), najzimniejszym 1848 (-13,3°C).

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

W przedstawionym okresie wyraźny trend ocieplenia zaczyna się w latach 1970-tych. Od tej pory skrajnie mroźne wersje stycznia stopniowo zanikają. Ostatni do tej pory styczeń z kategorii skrajnie zimnych jest z roku 1987 (-12,1°C), a zdecydowanie mroźniejszych niż przeciętnie – roku 2010 (-8,2°C). Styczeń 2023 nie wprowadził tu żadnej zmiany, gdyż był bardzo łagodny (3,4°C).
Wykres (2) ukazuje spadek średniej liczby dni mroźnych w styczniu z około 17-stu do ok. 11-stu w okresie, jaki upłynął od zakończenia Małej Epoki Lodowej (MEL). Obecnie, w przeciętnym styczniu zdecydowana większość dni nie jest mroźna.
Jednak dłuższe czy krótsze odwilże zawsze były i są zjawiskiem normalnym w Warszawie. W ukazanym okresie tylko jeden styczeń ma wszystkie dni mroźne (rok 1848). W dwóch przypadkach nie ma żadnego mroźnego dnia w styczniu (lata 1975, 2020).

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Poniższy wykres (3) jest wielce wymowny. Przedstawia średnie liczby dni styczniowych z temperaturą maksymalną powyżej zera, równą/wyższą od +5 stopni Celsjusza (zdecydowanie łagodnych), oraz równą/niższą -5°C (zdecydowanie mroźnych).
Jak widzimy, w dekadzie 1841-1850 (ostatniej „oficjalnie” należącej do Małej Epoki Lodowej) w styczniu zdecydowanie przeważały dni mroźne, a dni mocno mroźnych było nawet więcej, niż odwilżowych.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

W dekadzie 1981-1990 średnia liczba dni z temperaturą maksymalną +5 i więcej stopni jest po raz pierwszy wyższa od liczby dla kategorii dni z Tmax -5 stopni (i niżej). Ta przewaga utrzymała się w kolejnych dekadach, odtąd mamy w Warszawie normalnie więcej dni mocno odwilżowych, niż mocno mroźnych. I to w styczniu, statystycznie najzimniejszym miesiącu roku. Natomiast przewaga dni z temperaturą plusową nad dniami mroźnymi w skali miesiąca datuje się od dekady 1971-1980, i dalej trwa.
Tradycyjny obraz „prawdziwej polskiej zimy” z nieustającym trzaskającym mrozem i górami śniegu, już nie jest aktualny. O ile kiedykolwiek takowym był.

VarsoviaKlimat.pl