W ostatnim dniu 2021 roku, na stacji Okęcie odnotowano najwyższą temperaturę 11,4°C nad zerem. To skrajnie wysoka wartość dla tego dnia, jednak jak widać na poniższym wykresie, nie jest to rekord sylwestrowego ciepła w ostatnim stuleciu. Najcieplej było w roku 1925, gdy w Warszawie słupek rtęci w termometrze doszedł aż do 13,4°C. Jednak linia trendu za omawiany okres wskazuje na ocieplenie o około 1 stopień. Jak do tej pory, w XXI wieku mroźnych Sylwestrów jest coraz mniej.

Po bardzo ciepłym Sylwestrze nastąpiła prawdopodobnie rekordowo ciepła noc noworoczna. Najniższa temperatura odnotowana na stacji 1 stycznia 2022 roku nad ranem wyniosła 8,1°C, poprzedni rekord (wg obecnego stanu moich badań) to 7,0°C z roku 1902.

Dane TNW / PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl. Seria pierwotna.

Najmroźniejszy Sylwester przypadł na rok 1978, podczas tzw. „zimy stulecia” (Tmax -17,5°C). Ostatnio Sylwester z całodobowym mrozem zbliżonym do dwucyfrowego, był w roku 2002 (-9,6°C).

VarsoviaKlimat.pl

W ciągu stulecia średnia temperatura lipca wzrosła w Warszawie z około 17,9°C do ok. 19,6°C, co oznacza, że ocieplenie lipca jest nieco mniejsze od czerwcowego. Od lat 1920-tych aż do 1980-tych nie tylko nie widać wzrostu temperatury lipca, lecz nawet nastąpił jej spadek pod koniec tego okresu. To się zaczęło zmieniać w latach 1980-tych. Jednak nasilona faza ocieplenia ma swoje początki nieco później niż w przypadku kwietnia/maja/czerwca (dla tych miesięcy etap ten zaczął się w dekadzie lat 1980-tych), gdyż dopiero na przełomie wieków XX/XXI.

Dane PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Najzimniejszy lipiec w ostatnim stuleciu jest z roku 1979 (15,3°C). Ostatni z kategorii bardzo chłodnych przypada na rok 2000 (16,8°C); od tamtej pory żaden lipiec nie ma Tśr poniżej 18-stu stopni, a wykres wskazuje, że do roku 2000 lipce z Tśr poniżej tej granicy były liczne.

Najcieplejszym w przedstawionym stuleciu jest lipiec 2006 roku (23,1°C).

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu 143 lat średnia temperatura grudnia wzrosła w Warszawie z ok. -2°C do ok. 0°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o około 2 stopnie, bliską listopadowej. Najcieplejszym w tym okresie jest grudzień 2015 (4,7°C), najzimniejszym – 1969 (-8,7°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Od szeregu lat grudzień wydaje się tracić swój zimowy charakter (w znaczeniu przewagi warunków mroźno-śnieżnych). Krzywa jego 10-letniej średniej ruchomej wyraźnie przekracza zero. Po roku 2012 tylko jeden grudzień miał średnią temperaturę poniżej zera (-1,1°C w 2021), a ostatni z mojej kategorii skrajnie zimnych to rok 2010. Grudnie „zimowe” zapewne będą się zdarzać w przyszłości (choć prawdopodobnie coraz rzadziej) i moim zdaniem przynajmniej 1 albo 2 takie trafią się w obecnej dekadzie.

VarsoviaKlimat.pl

Poniższy wykres (1) najwyższych temperatur maksymalnych ukazuje ich przebieg odmienny od ogólnego trendu wzrostowego temperatury, związanego z globalnym ociepleniem klimatu. W przeciwieństwie do innych miesięcy, tendencja ponad 180-letnia jest lekko spadkowa, z ok. 27,6°C do ok. 27,1°C.
Rekord temperatury maksymalnej jest odległy w czasie, bo przypada na maj 1892 roku (33,6°C). Najniższa wartość to 19,4°C z roku 1851 (to jedyny maj w przedstawionym okresie, w którym temperatura ani razu nie dobiła do 20 stopni).

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Trend najwyższej majowej Tmax nie jest wzrostowy, ale jest nim trend najniższej wartości tegoż parametru, i to bardzo wyraźnie. W przedstawionym okresie wzrósł od ok. 8,4°C aż do ok. 11°C. Innymi słowy: dni ze strefy najgorętszych w maju nie przybywa, ubywa za to tych najchłodniejszych.
Wykres (2) przedstawia najniższe maksima maja. Najwyższa wartość tego parametru przypada na rok 2018 (18,8°C), najniższa – na 1935 (0,6°C). Nie doszukałem się w przedstawionym okresie żadnego dnia z ujemną dobową temperaturą maksymalną.

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto (3) uśrednione najwyższe / średnie / najniższe Tmax maja w ujęciu dekadowym. W latach 2021-2023 czerwiec ma 10 dni upalnych, lipiec 18, sierpień 17. Maj w latach 2021-2024 – żadnego.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Z powyższych analiz wynika, że mimo ocieplenia klimatycznego, upały pozostają u nas domeną miesięcy letnich – czyli czerwca, lipca i sierpnia. Łagodnieje za to parametr dni najzimniejszych w maju.

VarsoviaKlimat.pl

Miniona zima znowu była łagodna. Jak dotąd, nowa dekada 2021-2030 stanowi kontynuację trendu ocieplenia zim zarysowanego na poniższym wykresie. Jednocześnie rośnie liczba dni gorących/upalnych w półroczu ciepłym; te ostatnie zaczynają zyskiwać przewagę nad mrozem w skali całorocznej. W polskiej klimatologii za dni „gorące” uważa się te, w których dobowa Tmax ≥ 25,0°C.

Wykres liczby dni z Tmax ≥ 25,0°C oraz Tmax < 0,0°C ukazuje wspomnianą ewolucję. Aż do dekady 1981-1990 liczba dni gorących/upalnych wahała się od 31 do 36 (tylko w dekadzie 1931-1940 skoczyła do 43), jednak w dekadzie 2011-2020 doszła do 55. Innymi słowy, średnio przybyły 3 tygodnie aury gorąco-upalnej. Zmiana, która ma wój początek w dekadzie 1991-2000, jest wręcz uderzająca.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Drugi wykres ukazuje liczbę dni które (subiektywnie) określam jako letnie, czyli z Tmax ≥ 23,0°C oraz liczbę dni mroźnych, a także linie trendu obu tych parametrów w ostatnich 142 latach. Widok jest wymowny.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Kolejny wykres pokazuje stosunek liczby dni letnich do dni mroźnych. Dni mroźne ostatnio miały przewagę w roku 2010 (7 dni przewagi); największą w 1980 (30 dni). Z kolei dni letnie najbardziej przeważały w 2019 (77 dni).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Do tej pory analizowaliśmy dni gorące oraz dni letnie. Spójrzmy jeszcze na dni upalne (z Tmax ≥ 30,0°C).

Wykres poniższy wykazuje, że wielka przewaga dni mroźnych nad dniami upalnymi w Warszawie była zupełnie niezagrożona aż do roku 1974, gdy to liczba dni mroźnych po raz pierwszy była mniejsza niż upalnych w dwóch rocznikach dawniejszych (1963, 1971). Atoli na ponowne pokonanie poziomu rocznika o najniższej liczbie dni mroźnych trzeba było czekać aż do roczników 1992, 1994. Od lat 1990-tych, a zwłaszcza po roku 2005 takie roczniki powtarzają się już coraz częściej. Średnie ruchome drugiej dekady obecnego stulecia wykazują wręcz zdumiewające zbliżanie się liczb dni upalnych do liczb dni mroźnych w Warszawie.

W roku 2015 nastąpił przełom: liczba dni upalnych przewyższyła liczbę dni mroźnych po raz pierwszy. Do tego czasu była to sytuacja wręcz niewyobrażalna.

Średnie ruchome 10-letnie wykazują, że do lat 1990-tych przewaga liczby dni mroźnych nad dniami upalnymi w stolicy wahała się (dekadowo) mniej więcej w granicach 35-55. W ostatnim czasie ta przewaga spadła do 9-10.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Na poniższym wykresie widać jeszcze bardziej czytelnie, jak historycznym przełomem jest rok 2015. Dni upalnych było o 14 więcej niż mroźnych. Później w roku 2020 ich przewaga wynosi 3, oraz w 2022 – jeden. Największa przewaga dni mroźnych przypada w przedstawionym okresie na rok 1940 – aż 77.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Do tej pory dni upalne stanowiły margines klimatyczny w Warszawie. Jednak ich udział w sezonie letnim staje się coraz bardziej istotny, a dni mroźne stają się zjawiskiem marginalnym. Proces, o którym mowa, będzie miał coraz poważniejsze konsekwencje dla warszawskiego środowiska, jeśli będzie kontynuowany w nadchodzących latach.

VarsoviaKlimat.pl

Poniższy wykres ilustruje obecny stan moich badań nad przebiegiem średnich rocznych temperatur w Warszawie od roku 1778 do 2020.

(Wykres bazuje na danych ze stacji Zamek Królewski, ul. Piwna, Obserwatorium Astronomiczne, Muzeum, ul. Śniadeckich, Stacja Pomp Rzecznych, Bielany, Okęcie)

Jak widać, ocieplenie klimatyczne którego doświadczamy nie jest dziełem ostatnich lat, ma swoje początki znacznie wcześniej. Najczęściej przyjmowaną w klimatologii datą zakończenia tzw. Małej Epoki Lodowej (MEL, ochłodzenia klimatycznego trwającego od średniowiecza) jest połowa XIX stulecia. Mój wykres zasadniczo to potwierdza. Najzimniejszym rokiem w analizowanym okresie 1778-2020 jest rok 1799, ze średnią temperaturą (Tśr) zaledwie 3,50°C. (Okres najzimniejszy na wykresie częściowo pokrywa się z tzw. minimum Daltona, czyli okresem małej aktywności słonecznej, określonym – np. w Wikipedii – na lata 1790-1830). Po roku 1799, Tśr roczna już nigdy nie spadła tak nisko w Warszawie.

Na wykresie uwidocznione są dekadowe wartości średnie ruchome. Najniższe obejmują początki XIX wieku, zaczęły one rosnąć od około 1815 roku, później ponownie spadły (ca 1830-1840), po 1840 roku średnie 10-letnie wykazują już trwałą tendencję wzrostową, choć z zahamowaniami (najdłuższym dla okresu ok. 1900-1985). Od końcówki lat 1980-tych mamy już do czynienia z dużym wzrostem temperatury w Warszawie. Warto zauważyć, że aż do tego czasu czynnikiem jeszcze ważniejszym od powtarzania się lat skrajnie ciepłych, był stopniowy zanik tych ekstremalnie zimnych. Żadnego z najzimniejszych lat okresu po 1956 roku (Tśr 5,99°C) nie można nawet zbliżyć porównawczo do najzimniejszych lat okresu MEL. Natomiast od 1967 roku coraz częściej zaczynają się dodatkowo powtarzać lata skrajnie ciepłe, najpierw 1975 a potem 1983 (Tśr 9,31°C), który pokonał dawny rekord roku 1872 (9,30°C). Kolejne, nowe rekordy ustanawiały lata 1990, 2000, 2008, 2015, 2018, 2019 (rekordowo ciepły dla całego okresu historycznego).

Linia trendu wskazuje na wzrost średniej całorocznej temperatury w Warszawie od około 6,4°C (końcowy okres wieku XVIII) do 8,7°C obecnie. Wzrost wynosi więc ok. 2,3°C. Jest to różnica porównywalna do tej, jaka obecnie jest między Warszawą a stolicą Estonii, Tallinem, położonym około 850 km na północ od naszej stolicy (w linii prostej).

Na podstawie obecnego stanu moich badań – uwidocznionego na wykresie – określiłbym (symbolicznie) rok 1967 jako początek najnowszego etapu coraz bardziej intensywnego ocieplenia klimatu Warszawy, którego doświadczamy. Trwa on więc już ponad pół wieku, a nie kilka czy kilkanaście lat (jak to często słyszymy w mediach). Jednak prapoczątki współczesnego ocieplenia są w połowie XIX stulecia, zbiegając się (przypadkiem?) z upowszechnieniem rewolucji przemysłowej w naszej części świata.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu, w ciągu stulecia średnia temperatura lutego wzrosła w Warszawie z ok. -3°C do ok. -0,5°C. Najcieplejszym w tym okresie jest luty 1990 (5,1°C), najzimniejszym – luty 1929 (-14,3°C).

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatni do tej pory luty z kategorii skrajnie zimnych był w roku 1956 (-12,8°C), a zdecydowanie mroźniejszych niż przeciętnie – w 2012 (-6,1°C).

Widoczny jest przełom ociepleniowy w latach 1986-1989; po tym okresie miesiące łagodne występują znacznie częściej niż dawniej. Zwraca też uwagę fakt, że po najmroźniejszym lutym (1929) kolejne miesiące z kategorii skrajnie mroźnych Tśr≤-10,0°C) zdarzały się w latach 1940, 1947 i 1956, a więc odstępy czasowe między nimi były zbliżone; jednak po roku 1956 tak mroźny luty nie pojawił się już u nas ani razu.

Luty ociepla się jeszcze bardziej, niż styczeń. Rok 2022 stanowi kontynuację tego trendu, gdyż luty był bardzo ciepły. Nie zanosi się na to, aby luty 2023 roku miał dołączyć do historycznie najmroźniejszych, raczej przeciwnie.

VarsoviaKlimat.pl

Poniższy wykres (1) najwyższych temperatur maksymalnych października ukazuje tendencję wzrostową tego parametru od ok. 20°C do ok. 21,5°C, czyli większą niż w przypadku września.
Mimo to, absolutne maximum w tym okresie (28,0°C) zostało odnotowane dawno temu, bo w roku 1856; najniższe – zaledwie 12,4°C – przypada na rok 1936. Trzeba zauważyć, że od 2011 roku począwszy, żaden październik nie ma swojej najwyższej temperatury poniżej 20 stopni (co dawniej nie było rzadkim zjawiskiem).

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Poniższy wykres (2) ukazuje najniższe Tmax października, trend wykazuje wzrost od ok. 4°C do ok. 5,5°C. Najwyższa wartość w przedstawionym okresie to 10,4°C (rok 1907), najniższa to -3,0°C (1875). Gdy co roku nadchodzi październik, to w popularnych mediach słyszymy zapowiedzi „pierwszego ataku zimy”, „mrozu i śniegu”, albo przynajmniej zapytania, czy to stanie już, zaraz. Tak jakby aura zimowo-mroźna była czymś normalnym w październiku. Jednak na wykresie widzimy, że dni mroźne (Tmax poniżej zera) są w tym miesiącu skrajnie rzadkie, ostatni (jak dotąd) miał miejsce w roku 1979. Najbardziej niedawny przypadek temperatury maksymalnej w pobliżu zera dotyczy roku 2012 (0,9°C).

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto (3) uśrednione najwyższe Tmax października w ujęciu dekadowym (z dekady obecnej minęły dotąd cztery miesiące). Wzrost wartości zaznacza się począwszy od dekady 2011-2020.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna/homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu, w ciągu stulecia średnia temperatura marca wzrosła w Warszawie z ok. 1°C do ok. 3°C. Najcieplejszy w tym okresie jest marzec 2007 (7,1°C), najzimniejsze – marce 1886 i 1942 (-3,5°C).

Dane bazowe: OA-SMW-TNW-PIM-PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatni do tej pory marzec z kategorii skrajnie zimnych był w roku 1987 (-2,2°C), jednak zbliżony do tej strefy jest marzec 2013 roku (-1,8°C). Ten ostatni nastąpił po serii ciepłych marców, był więc wtenczas wielkim zaskoczeniem dla licznych obserwatorów i komentatorów (zwłaszcza tych z młodego pokolenia). Stanowi przypomnienie, że pomimo ocieplenia klimatu, marce bardzo zimne, wręcz zimowe „w starym stylu” ciągle jeszcze mogą się zdarzać, choć sporadycznie. Jak wiadomo, ocieplenie klimatyczne nie jest procesem liniowym i podlega wahaniom.

Widoczny na wykresie jest przełom ociepleniowy marca na początku dekady lat 1970-tych. Od 2007 roku mamy do czynienia niemal wyłącznie z marcami łagodnymi bądź ciepłymi, z jednym wyjątkiem – wspomnianego marca 2013.

Nie zanosi się na to, aby marzec 2023 roku miał dołączyć do skrajnie zimnych. Prognozy wskazują, że raczej przeciwnie – ciepłym może się okazać.

VarsoviaKlimat.pl

W tegorocznym marcu padł historyczny rekord najwyższej temperatury tego miesiąca – nowy to 25,3°C (dnia 31-ego). Poprzedni czempion z roku 1974 został pobity aż o 2,4 stopni. Po raz pierwszy mieliśmy w marcu dzień formalnie gorący (dolna granica dla takiego dnia w polskich warunkach to Tmax ≥ 25,0°C).
Wykres (1) ukazuje jak wzrasta średnia wartość parametru najwyższej temperatury marca od połowy XIX stulecia. Aż do lat 1960-tych nie sięgała 17 stopni, obecnie zbliża się do 20-stu. Najniższe absolutne maximum przypada na marzec 1964 (zaledwie 4,8°C).

Wykres 1.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Wykres (2) przedstawia najniższe maksima marca. Co zaskakuje, najwyższa wartość tego parametru przypada na rok 1882 (5,1°C), najniższa – na 1987 (-11,7°C). Jednak mimo, że rekordowo wysoka najniższa Tmin w przedstawionym okresie jest tak odległa w czasie, obecna krzywa uśredniona (ok. 0,5°C) jest znacznie wyższa od ówczesnej (ok. -2,5°C).

Wykres 2.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto (3) uśrednione najwyższe / średnie / najniższe Tmax marca w ujęciu dekadowym.

Wykres 3.

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

W XXI stuleciu marzec nabiera coraz bardziej wiosennego charakteru.

VarsoviaKlimat.pl