100 lat temu: najzimniejszy czerwiec XX stulecia

Szok u nas byłby wielki gdyby powtórzył się czerwiec tak zimny, jak w 1923 roku. Jego średnia temperatura wynosi (w mojej serii homogenicznej) 12,5°C. Aby zrozumieć jak niska to jest wartość, wystarczy wiedzieć, że Tśr tegorocznego maja (2023) to 13,6°C. A wcale nie jest on szczególnie ciepły wobec swojej normy.

Poniższy wykres przedstawia maksymalne temperatury dobowe w czerwcu roku 1923 i (uśrednione) z XXI wieku (2001-2022). Najwyższa wartość historycznego czerwca to 24,3°C (1), jest to jedyny dzień, w którym była ona wyższa od 22-letniej współczesnej średniej (20,9°C). Średnie Tmax całego miesiąca to 17,1°C dla 1923 roku i 23,4°C dla okresu 2001-2022.

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

A oto porównanie dobowych temperatur minimalnych. W 1923 roku najwyższa to 15,2°C (1), najniższa 3,3°C (8). Średnie Tmin całego miesiąca wynoszą: dla 1923 roku 8,6°C, dla 2001-2022: 12,9°C.

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Wielu z nas ma świeżo w pamięci czerwiec ubiegłoroczny. Poniższe porównanie temperatur maksymalnych z lat 1923 i 2022 jest wielce wymowne. Średnia Tmax tego drugiego to 25,4°C; znacznie wyższa od normy, ale czerwiec 2019 ma aż 28,5°C. Średnia Tmin tego ostatniego to 16,9°C, niemal dokładnie równa średniej maksymalnej z roku 1923!

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Niskie temperatury czerwca 1923 roku wystąpiły w parze z wysoką wilgotnością względną powietrza. Jej średnia wartość z roku 1923 to 76,0%, a w XXI stuleciu jest to 65,7%. Warto zauważyć, że w obu wypadkach widać pewien wzrost w okolicach 18-26 czerwca. Jest to czas zwany kiedyś okresem „deszczów świętojańskich”.

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Całomiesięczna suma opadu w czerwcu roku 1923 nie była szczególnie wysoka w Warszawie (53,3 mm), za to dni z opadem było dużo (20, norma to 12). Najwyższa suma dobowa 8,4 mm (w dniu 17) jest niewysoka (to był jedyny raz gdy wystąpiła burza z grzmotami; średnia liczba dni burzowych w czerwcu to 6).

Parametry opadowe tego miesiąca (deszcze częste ale niezbyt obfite, niemal brak burz) są wynikiem stałego napływu chłodnych, polarnomorskich mas powietrza. W czerwcu 1923 roku dominowała zachodnia cyrkulacja strefowa; nad zachodnią Europą panował silny układ wyżowy z centrum w rejonie Wysp Brytyjskich, a na północno-wschodnich obrzeżach tego układu, po tzw. „pochylni” z rejonu Morza Północnego przesuwały się w kierunku południowo-wschodnim (czyli do Polski) północnoatlantyckie układy niżowe, jeden za drugim. Dodatkowym skutkiem tej cyrkulacji były uciążliwe wiatry, potęgujące odczucie chłodu. Taki rozkład układów atmosferycznych nad Europą nie jest niczym niezwykłym, jednak nie zdarza się często, by panował tak długo niemal nieprzerwanie.

Na poniższej tabeli widać, że podobnie jak wilgotność, również średnie sumy opadowe w XXI stuleciu są wyższe w okolicach przesilenia letniego. Warto dodać, że „deszcze świętojańskie” wyróżniają się nie tylko w Polsce lecz także w zachodniej Europie, gdzie np. brytyjscy meteorolodzy określają je mianem „monsunu europejskiego”.

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Także zachmurzenie w okresie „świętojańskim” roku 1923 jest największe. Średnie zachmurzenie nieboskłonu czerwcowego 1923 roku wynosi 80% (obecna norma to 58%), dlatego usłonecznienie było małe – 158,1 godzin, co stanowi tylko 65% obecnej normy. Ostatni (jak dotąd) czerwiec o zbliżonym usłonecznieniu przypada na rok 1993 (164,4 h).

Dane bazowe: PIM-IMGW/PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Czy tak zimny, pochmurny czerwiec może się powtórzyć? Nie można tego wykluczyć, ale to mało prawdopodobne. Ostatnim do tej pory czerwcem z mojej kategorii skrajnie chłodnych (Tśr<15,0°C) jest ten z roku 1984, który ma średnią temperaturę 14,8°C. Czyli i tak wyższą o 2,3 stopni od rekordzisty chłodu z XX stulecia.

VarsoviaKlimat.pl