Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie (1), w ciągu ponad półtora stulecia średnia temperatura lipca wzrosła w Warszawie z ok. 18,3°C do ok. 19,2°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 1 stopień. Najcieplejszym w tym okresie jest lipiec 2006 (23,1°C), najchłodniejszym – 1844 (15,1°C). Bardzo podobny do tego ostatniego jest historycznie nam bliższy z roku 1979 (15,3°C), który wielu jeszcze pamięta; a jednak dziś taki lipiec jest trudny do wyobrażenia. W obecnym roku 2024 nawet maj ma znacznie wyższą odeń temperaturę  (17,4°C).

W okresie 1841-2000 (160 lat) tylko dwa lipce osiągnęły/przekroczyły poziom 21 stopni (w latach 1865, 1994); w latach 2001-2024 (24 lata) tak ciepłych lipców jest 9 (2001, 2002, 2006, 2010, 2012, 2014, 2018, 2021, 2024). Innymi słowy, w tym pierwszym czasie udział takich lipców wynosi 1,25%, a w tym drugim – 37,5%. Lipiec z XXI wieku ma mało wspólnego termicznie z lipcami XIX-XX stuleci.

Wykres 1.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Do lat 1970-tych mieliśmy do czynienia z tendencją wręcz spadkową w zakresie ciepłoty lipcowej. Ale od dekady 1980-tych ten miesiąc ociepla się. Ostatnim (jak dotąd) lipcem z mojej kategorii skrajnie chłodnych (Tśr < 17,0°C) jest z roku 2000 (16,8°C). W skali czasowej powyższego wykresu widać, że w obecnym stuleciu właściwie żaden lipiec nie kwalifikuje się jako chłodny; najniższą temperaturę ma ten z roku 2004 (18,0°C). Jednak trudno go uznać za skrajnie chłodny, skoro aż do końca XX wieku wiele lipców jest odeń zimniejszych.

Wzrasta w lipcu udział dni gorąco-upalnych (Tmax ≥ 25,0°C), od ok. 11,5 do ok. 14-stu (wykres 2).

Wykres 2.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Chłodne, a właściwie zimne lipcowe noce (Tmin < 10,0C), niegdyś mające poważny udział (średnio co trzecia-czwarta w miesiącu) stają się rzadkością. Za to noce zdecydowanie ciepłe (Tmin ≥ 15,0°C) wystrzeliły w górę i obecnie mocno dominują. Poniższy wykres (3) ukazuje rewolucję jaka się dokonuje od lat 1990-tych.

Wykres 3.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu ponad stulecia średnia temperatura czerwca wzrosła w Warszawie z ok. 16,1°C do ok. 17,6°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 1,5 stopnia, istotnie większą od majowej (ok. 0,7 st.). Najcieplejszym w tym okresie jest czerwiec 2019 (22,7°C), najchłodniejszym – 1923 (12,5°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatnim (jak dotąd) czerwcem z mojej kategorii skrajnie chłodnych (Tśr<15,0°C) jest ten z roku 1984 (14,8°C). W latach 2006-2022 tylko dwa czerwce – z lat 2009 i 2014 –  kwalifikują się jako chłodne, i to jedynie w odniesieniu do wysokiej średniej z okresu referencyjnego 1991-2020. Wszystkie pozostałe są w normie lub odeń cieplejsze.

Szokująco wysoka jest wartość czerwca 2019 roku (22,7°C). W stosunku do wszystkich poprzednich jest on z innej, cieplejszej strefy klimatycznej. W latach 1881-2018 najcieplejszy czerwiec (roku 1889) miał tylko 20,0°C!

Do początków dekady lat 1990-tych trudno było w ogóle mówić o ociepleniu czerwca; miesiąc ten wręcz odstawał „in minus” od ogólnego trendu ocieplenia. Potem zaczęło się „odrabianie strat”, jednak istną rewolucję przyniosło bezprecendensowo ciepłe siedmiolecie 2016-2022.

Średnia temperatura czerwca tegoż siedmiolecia wynosi 20,0°C. Średnia z 30-lecia 1991-2020 to tylko 17,7°C; dawniejsze wartości są jeszcze niższe. Przykładowo, dla lat 1961-1990 to 16,7°C. Różnica między tymże okresem a ostatnim 7-leciem wynosi więc aż 3,3°C.

To bardzo poważna różnica, oznaczająca jakby zaimportowanie do Warszawy czerwca z innej, cieplejszej strefy klimatycznej. Aby unaocznić jak duża jest to zmiana, można dokonać przykładowego porównania Warszawy do fińskich Helsinek, położonych (w linii prostej) 900 km na północ od Warszawy. Średnia temperatura czerwca w okresie 1991-2020 w stolicy Finlandii wynosi 15°C, czyli jest niższa od warszawskiej o 2,7 stopni. Inne porównanie: średnia temperatura czerwca 20 stopni aż do okresu referencyjnego 1981-2010 była normalna dla Budapesztu.

VarsoviaKlimat.pl

W ciągu stulecia średnia temperatura września wzrosła w Warszawie z około 13,5°C do nieco ponad 14°C, a więc ocieplenie września nie sięga w tym okresie 1 stopnia i jest wyraźnie mniejsze od sierpniowego. Tendencja wzrostowa datuje się od drugiej połowy lat 1990-tych, jednak średnia ruchoma 5-letnia dopiero od kilku lat przekracza najwyższą wartość z XX stulecia. Można by rzec, że wrzesień „ociąga się” z ociepleniem. 

Dane PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Najzimniejsze wrześnie w ostatnim stuleciu przypadają na lata 1931 i 1996 (10,9°C). Ten drugi jest (jak dotąd) ostatnim z kategorii skrajnie zimnych, gdyż później żaden wrzesień nie miał średniej temperatury poniżej 12-stu stopni.

Najcieplejsze wrześnie przypadają na lata 1942 i 2016 (16,5°C).

VarsoviaKlimat.pl

Czy Boże Narodzenie powinno być mroźne? Wiekową tendencją temperatury w dniu Bożego Narodzenia jest wzrost (zob. poniższy wykres). Dzień ten bywa coraz łagodniejszy; w roku 2009 temperatura po raz pierwszy w omawianym okresie osiągnęła wartość dwucyfrową ponad zerem. Trzeba jednak zauważyć, że najmroźniejszy dzień (Tmax -13,8°C) był w roku 2002, czyli już w XXI wieku, gdy ocieplenie klimatycznie znacznie przyspieszało. To jeden z wielu dowodów, że proces ten nie oznacza całkowitego zaniku ekstremalnie niskich temperatur, jednak są one coraz rzadsze, a jak już się pojawiają, to trwają krócej niż dawniej. W latach 2003-2020 trwała niemal nieprzerwana seria łagodnych lub bardzo łagodnych dni BN; ostatnio mróz w tym dniu panował w roku 2007. Może czas najwyższy, aby mróz się znowu pojawił? Może tak będzie w tym grudniu?

Dane TNW / PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl. Seria pierwotna.

Jednak nawet jeśli tak się stanie, to widać, że mroźne „białe” święta Bożego Narodzenia są coraz rzadsze w Warszawie.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu, w ciągu stulecia średnia temperatura lutego wzrosła w Warszawie z ok. -3°C do ok. -0,5°C. Najcieplejszym w tym okresie jest luty 1990 (5,1°C), najzimniejszym – luty 1929 (-14,3°C).

Dane: OA-SMW-TNW-PIM- PIHM-IMGW/PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatni do tej pory luty z kategorii skrajnie zimnych był w roku 1956 (-12,8°C), a zdecydowanie mroźniejszych niż przeciętnie – w 2012 (-6,1°C).

Widoczny jest przełom ociepleniowy w latach 1986-1989; po tym okresie miesiące łagodne występują znacznie częściej niż dawniej. Zwraca też uwagę fakt, że po najmroźniejszym lutym (1929) kolejne miesiące z kategorii skrajnie mroźnych Tśr≤-10,0°C) zdarzały się w latach 1940, 1947 i 1956, a więc odstępy czasowe między nimi były zbliżone; jednak po roku 1956 tak mroźny luty nie pojawił się już u nas ani razu.

Luty ociepla się jeszcze bardziej, niż styczeń. Rok 2022 stanowi kontynuację tego trendu, gdyż luty był bardzo ciepły. Nie zanosi się na to, aby luty 2023 roku miał dołączyć do historycznie najmroźniejszych, raczej przeciwnie.

VarsoviaKlimat.pl

W ostatnich latach narasta u nas – podkręcana przez popularne media – obawa przed długotrwałymi, ponoć śmiertelnie niebezpiecznymi falami upałów. Ma to związek z ociepleniem klimatu, które już wkrótce – wg niektórych komentatorów – ma zamienić nasze miasta latem w „piekarniki” (itp.), nienadające się do życia.

Ocieplenie klimatyczne jest faktem. Czy jednak sytuacja jest aż tak rozpaczliwa, jak zarysowana powyżej? Poniższy wykres przedstawia średnią dekadową (całoroczną) liczbę dni z Tmax równą/wyższą od (kolejno) 23, 25 i 30 stopni. Wzrost liczby dni upalnych jest klimatycznie poważną zmianą. Ale 11 dni to ciągle zdecydowana mniejszość lata (choć coraz bardziej istotna), a w skali roku to tylko pogodowy margines.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Drugi wykres ukazuje liczby dni z Tmax<23,0°C, czyli chłodniejszych od tych które określam jako „letnie”, oraz liczby dni upalnych (Tmax≥30,0°C) w sezonie letnim (VI-VIII) w okresie 1881-2022. Faktycznie, liczba dni chłodnych/rześkich latem spada, a upalnych (jak wspomniano) – rośnie. Jednak do nazwania naszego lata „piekłem”, „piekarnikiem” itp. ciągle jeszcze daleko, skoro największa liczba dni upalnych w sezonie to 23 (rok 2015), czyli 25% wszystkich dni lata; a według najnowszej średniej 30-letniej, takich dni jest 9. Czyli mniej niż (średnio) co dziesiąty dzień meteorologicznego lata jest upalny. W większości nasze upały tylko minimalnie przekraczają 30,0°C.

Za to udział dni chłodnych/rześkich (Tmax<23,0°C) aż do lat 1990-tych był u nas bardzo duży, wahał się (orientacyjne) od ok. 45 do ok. 55 dni, czyli ok. 49% do ok. 60% wszystkich dni sezonu VI-VIII. Innymi słowy ponad połowa lata (w uśrednieniu) nie była ani upalna, ani nawet gorąca, ani „letnia”. Owszem, liczba chłodnych/rześkich dni letnich obecnie spada i w XXI stuleciu wynosi średnio około 30. Ale to ciągle trzykrotnie więcej, niż dni upalnych.

Zmierzamy w kierunku lata zdecydowanie cieplejszego niż kiedyś. Ale daleko jeszcze do tego, by warszawskie lata stały się „nieznośnie upalne” jako całość.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria pierwotna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Trzeci wykres ukazuje najwyższe temperatury odnotowane w sezonach letnich (VI-VIII). Od pewnego czasu jesteśmy często ostrzegani przez meteorologów, że czekają nas temperatury jakich nigdy nie doświadczyliśmy, bijące wszelkie rekordy upału w Polsce. Być może tak będzie. Jednak linia trendu wykazuje wzrost średnich wartości absolutnych maksimów (ok. +0,4°C) mniejszy niż w przypadku innych parametrów termicznych. Poza tym wykres wskazuje, że rosnąca tendencja przedstawionego parametru wynika z częstszego występowania ekstremów bardzo wysokich, atoli nie rekordowych. Nie doświadczyliśmy jeszcze w trakcie obecnego ocieplenia takiego upału, jakiego nie byłoby w Warszawie dawniej, a warszawskich rekord upału został odnotowany już w XIX wieku i pozostaje aktualny.

Najwyższa oficjalnie odnotowana latem w naszym mieście temperatura to 38,0°C z roku 1892; najniższa sezonu letniego to 26,8°C z 1980. Co ciekawe, jeszcze w XXI stuleciu zdarzyło się lato bez upału (sezon 2008, dwa dni upalne pojawiły się wtedy dopiero we wrześniu).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Wiele wskazuje na to, że powinniśmy przygotowywać się do dalszej zmiany klimatycznej; sezony letnie prawdopodobnie coraz częściej będą ciepłe/bardzo ciepłe, coraz rzadziej – zimne/chłodne. Konsekwencje krótko- i średnioterminowe dla mieszkańców Mazowsza będą różnorakie; i pozytywne, i negatywne. Atoli – moim zdaniem – wśród tych drugich zagrożeniem poważniejszym od nieznośnych upałów będzie postępujący deficyt wody, spadek poziomu wód powierzchniowych i podziemnych, wysuszanie środowiska, stepowienie środkowego Mazowsza.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie, w ciągu ponad stulecia średnia temperatura września wzrosła w Warszawie z ok. 13,5°C do ok. 14,1°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o około 0,6 stopnia, mniejszą niż dla miesięcy letnich. Można rzec, że jak do tej pory wrzesień jest miesiącem który ociepla się niechętnie.

Najcieplejszymi w tym okresie są wrześnie 1942 i 2016 (16,5°C), najchłodniejszym – 1912 (9,6°C).

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Współczesny trend wzrostowy zaczął się w połowie lat 1990-tych, przy czym opiera się nie tyle na ekstremalnie ciepłych miesiącach, co na rzadszym występowaniu (a właściwie zaniku) skrajnie chłodnych. Ostatnim z tej kategorii (w mojej klasyfikacji Tśr<12,0°C) jest wrzesień 1996. Najcieplejszy zaś wrzesień XXI stulecia tylko wyrównał rekordową wartość dla przedstawionego okresu (16,5°C z roku 1942). Moim zdaniem można się spodziewać skrajnie, a być może rekordowo ciepłego września w najbliższej (kilkuletniej) przyszłości.

Dla 30-lecia 1971-2000 dolna granica normy dla września to 12,9°C. W obecnym stuleciu miesiące miały niższe wartości w latach 2001, 2010, 2013 i 2022, jednak największe ujemne odchylenie (-0,4°C w 2001) nie jest duże.

VarsoviaKlimat.pl

Rekordowo ciepłym w mojej klasyfikacji warszawskiej ciągle pozostaje odległy w czasie październik, czyli ten z roku 1907. Mimo to, tendencja ocieplenia tego miesiąca w Warszawie w ostatnim stuleciu jest wyraźna, jak to widać na poniższym wykresie z linią trendu.

Dane PIM / PIHM / IMGW-PIB, opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

6-letnia ruchoma średnia wartość temperatury wskazuje, że okres najnowszy jest najcieplejszy. Po roku 1946 nie zdarzył się żaden październik tak zimny, jak te z lat 1922 i 1946. W najnowszej 6-latce średnia temperatura października po raz pierwszy przekroczyła 10 stopni. Wartości 30-letnie z pierwszej połowy XX wieku wahały się wokół ośmiu stopni.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu na poniższym wykresie (1), w ciągu ponad stulecia średnia temperatura czerwca wzrosła w Warszawie z ok. 16,8°C do ok. 17,3°C, mamy więc do czynienia ze zmianą o ok. 0,5 stopnia. To zmiana jeszcze mniejsza od majowej (o ok. 0,5 st.) o 1,5 st. od zmiany kwietniowej, i aż o 2,5 stopni od marcowej, lutowej i styczniowej. Należy atoli dostrzec, że w ostatnich latach ocieplenie czerwca znacznie się nasiliło, a w roku 2019 nastąpił imponująco rekordowy miesiąc w aspekcie ciepłoty.
Najcieplejszym w tym okresie jest czerwiec 2019 (22,7°C), najchłodniejszym – 1923 (12,5°C).

Wykres 1.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatni (jak dotąd) czerwiec z mojej kategorii zdecydowanie chłodnych (Tśr<16,0°C) jest z roku 2004 (15,6°C). W latach 2006-2024 tylko dwa czerwce – z 2009 i 2014 –  kwalifikują się jako chłodne, i to jedynie w odniesieniu do wysokiej średniej z okresu referencyjnego 1991-2020. Wszystkie pozostałe są w normie lub odeń cieplejsze.
Jak wspomniałem, szokująco wysoka jest wartość czerwca 2019 roku (22,7°C). W stosunku do wszystkich poprzednich czerwców jest on jakby z innej strefy klimatycznej.  W okresie historycznym 1841-2018 najcieplejszy czerwiec (roku 1875) miał „tylko” 20,6°C.
Od zakończenia tzw. Małej Epoki Lodowej (w połowie XIX wieku) aż do wczesnych lat 1990-tych czerwiec nie ulegał ociepleniu, lecz ochłodzeniu. Potem zaczęło się „odrabianie strat”, jednak istną rewolucję przyniosło bezprecedensowo ciepłe ośmiolecie 2016-2023.
Średnia temperatura czerwca tegoż ośmiolecia wynosi 19,8°C. Średnia z 30-lecia 1991-2020 to tylko 17,7°C; dawniejsze wartości są jeszcze niższe. Przykładowo, dla lat 1961-1990 to 16,7°C. Różnica między tymże okresem a ostatnim 8-leciem wynosi więc aż 3,1°C.
To bardzo poważna różnica, oznaczająca jakby zaimportowanie do Warszawy czerwca z innej, cieplejszej strefy klimatycznej. Aby unaocznić jak duża jest to zmiana, powiedzmy sobie że aż do okresu referencyjnego 1981-2010,  średnia temperatura czerwca w wysokości 20 stopni była normalna dla… Budapesztu. Przypomnijmy, że stolica Węgier leży (w linii prostej) 550 km na południe od Warszawy. I właśnie w rejon północnych Węgier nasza stolica „zbliża się” klimatycznie.
Wykres (2) wskazuje na stabilizację liczby dni gorących/upalnych (z Tmax ≥ 25,0°C) w ukazanym okresie historycznym, przy czym decydujący wpływ na zahamowanie trendu spadkowego tego parametru mają czerwce z lat 2018-2023.
Najwięcej takich dni przypada na czerwiec 2019 (27), a najmniej (zero) – na miesiące z lat 1865, 1899, 1923, 1933, 1958. To nie pomyłka – w tych latach na oficjalnych stacjach warszawskich nie odnotowano ani jednego gorącego dnia przez cały czerwiec.

Wykres 2.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Wykres (3) ukazuje średnie liczby bardzo ciepłych (w tym upalnych) dni, oraz bardzo ciepłych (w tym tropikalnych) nocy w czerwcu w dekadach. Aż do końca XX wieku w obu parametrach nie działo się nic szczególnego, były w zasadzie stabilne. Energicznie ruszyły w górę w obecnym stuleciu.

Wykres 3.

Dane bazowe: OA / SMW / TNW / PIM / PIHM / IMGW / IMGW-PIB. Seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Czerwiec długo opierał się ogólnemu trendowi ocieplenia, jednak od kilku lat „nadrabia zaległości”, stając się miesiącem w pełni letnim. Choć czerwiec zawsze stanowił część lata meteorologicznego, to do niedawna właściwie nie był tak przez wielu Polaków traktowany, „prawdziwe” pogodowo miesiące lata to były lipiec i sierpień. To się jednak zmienia.

VarsoviaKlimat.pl

Jak wskazuje linia trendu, w ciągu stulecia średnia temperatura kwietnia wzrosła w Warszawie z około 7°C do prawie 9,5°C. Widoczny trend ocieplenia jest bardziej wyraźny od dekady lat 1980-tych.

Dane PIM / PIHM / IMGW-PIB, seria homogeniczna. Opracowanie VarsoviaKlimat.pl.

Ostatnim (jak dotąd) kwietniem który można zaliczyć do kategorii bardzo chłodnych, był ten z roku 1997. Kwiecień ubiegłoroczny (2021), który wiele osób odebrało jako wyjątkowo zimny, z temperaturą 7,2°C jest tylko o 0,9 stopnia poniżej średniej dla okresu referencyjnego 1971-2000, co oznacza, że do końca XX wieku znajdowałby się bardzo blisko dolnej granicy ówczesnej normy (7,3°C).

Najcieplejszy w przedstawionym stuleciu jest kwiecień 2018 roku (13,6°C), a najzimniejszy – kwiecień 1929 (2,7°C).

VarsoviaKlimat.pl